زبان دری: دری یا فارسی (پارسی)

زبان دری: دری یا فارسی (پارسی): دری یا فارسی (پارسی) از آنجا که گاه و ناگاه روی واژه های فارسی و دری به صورت هدفمند یا ناآگاهانه بحث هایی به میان می آید، بی جا نمی بین...

زبان دری: زبان دری پل ارتباط میان زبان های منطقه

زبان دری: زبان دری پل ارتباط میان زبان های منطقه: ز بان دری یکی از سابقه ترین شش زبان جهان است. زبان دری یکی از ده بهترین زبان های برتر جهان به لحاظ غنای ادبی و بار فرهنگی است. زبان دری ...

دری یا فارسی (پارسی)

دری یا فارسی (پارسی)

از آنجا که گاه و ناگاه روی واژه های فارسی و دری به صورت هدفمند یا ناآگاهانه بحث هایی به میان می آید، بی جا نمی بینم که به نوبه خود روی این دو واژه به گونه فشرده حرف هایی به میان آرم.

بهتر است نخست کمی به پیشینه زبان دری بر گردیدیم، آنگاه موضوع مورد بحث به خودی خود روشنتر خواهد شد. زبانی را که امروز در افغانستان، ازبکستان، تاجکستان، ایران، پاکستان، هندوستان، چین، امارات متحده عرب، کشور های اروپایی، قاره های امریکا و استرالیا و بسا نقاط دیگر جهان با آن سخن می زنند، از خاستگاه بومی خود یعنی خراسان زمین (افغانستان امروزی) و ماورالنهر (آسیای میانه امروزی) به سوی ایران شتافته و به تدریج دامنه خود را در آن خطه گسترده است. در حالی که در آن برهه زبان رسمی و اکثریت مردم ایران زبان پهلوی بود و در واقع بیشتر مرد پارس در آن زمان با زبان دری آشنایی نداشتند؛ ولی قبل بر آن مردم کشور ما به این زبان تکلم می کردند.

 از این رو، جای انصاف نیست که یگانه نام این زبان زیبای و شرین را پارسی گویید؛ زیرا از گذشته ها تا امروز پارس زبان های مختلفی را داشته و دارد و یکی از آن زبان ها که سرآمد و برآمد همۀ زبان های آن مرزبوم بوده است، زبان دری است که با پیشینه واژۀ اری یا همان زبان آریایی پیوند منطقی و علمی دارد.

 چنانچه کتیبۀ سنگی ای که در 1993 از رباطك غرب سرخ کوتل (وسط راه پلخمری و ایبك کشور افغانستان) کشف شد، بیانگر رویداد های نخستین سال پادشاهی كنیشكا (127م) است. در این كتیبه بعد از یادآوری از كنیشكا آمده است: كنیشكا این فرمان را به زبان یونانی، سپس به زبان اریاو (ارینی) صادر كرده است.

کنشکا شاهنشاه مشهور آریانا خود را ارینی و زبان خود را اری خوانده است. این جمله از آغاز دورۀ جاگزینی زبان ملی به جای زبان یونانی خبر می دهد در ضمن نام زبان ملی را نیز تذكر می دهد، زبان اریاو یا اری که بعضی از کارشناسان مراد از آن همان زبان دری را می دهند که به مروز زمان اری به دری تغییر شکل یافته است. نسخه تصویر برداری شدۀ این سند در موزه ملی تاجکستان نگهداری می شود.

قبل از آن در کاوش های دهه 60 (1957) که توسط دانشمندان غربی در ناحیه سرخ کوتل صورت گرفته بود، یک رشته اسناد و مدارک دیگری نیز به دست آمده بود، از جمله سنگ نوشته ا‌ی معروف به كتیبۀ سرخ كوتل. به دلیل ناخوانی کتیبه و ناآشنایی با این زبان در آن زمان، دانشمندان آن را زبان دیگری پنداشتند.

آن وقت تصور نمی شد كه این كتیبه نمایندۀ زبانی بزرگ و پویاست؛ زیرا تا سال های آخر قرن بیستم، باور غالب آن بود كه پیشینۀ زبان دری به زبان ایرانی میانه‌ غربی یعنی پهلوی ساسانی یا فارسی میانه (پارسیك) می پیوندد.

حتا تا اكنون هم به سخنان ابن مقفع توجه جدی نشده است و گرنه در نخست نباید زبان كتیبۀ سرخ كوتل را ناآشنا می خواندند؛ سپس نبایست از ریشۀ اصلی زبان دری غافل می ماندند. علامه عبدالحی حبیبی زبان كتیبۀ سرخ كوتل را زبان بین قومی یا میانجی خوانده است و آن را مادر زبان دری معاصر نامیده است. چنانچه امروز نیز زبان دری نقش زبان میان قومی را در کشور های افغانستان، تاجکستان و ایران به دوش می کشد.

تردی نیست که زبان دری پیوند های دیرینه و ناگسستنی با زبان پهلوی ساسانی و پارسی دارد و با نام های فارسی که معرب پارسی است و تاجکی هم مشهور است؛ ولی نام های پارسی و تاجکی تعلقات منطقوی و قومی این زبان را نشان می دهند؛ در حالی که اسم دری معرف هویت پارینه، فراقومی و فرامنطقوی این زبان است که در پیچ و خم روزگار دامنه آن محدودتر شده است.

از این روی عقل سلیم حکم می کند که زبان دری را باید با اسم با مسمای آن (دری) خواند و به آن ارج گذاشت. درضمن نمی توان تمام افتخارات این زبان بزرگ و برومند را دربست تسلیم کشور دیگری ساخت. زبانی که بدون شک از نیم قاره هند تا قفقاز و از چین تا مدیترانه واژه های مختلفش را به زبان های دیگر منطقه به عاریت داده است.

بدون مبالغه تمام زبان های این حوزه تمدنی تحت تأثیر با قوه و با فعل دستوری و لغوی این زبان غنی قرار دارند. افتخار زبان دری منوط و مربوط به یک قوم، یک کشور و یک ملت نمی شود؛ بلکه مباهات آن شامل حال تمام این حوزه تمدنی گسترده آریانا کبیر می شود که هر یک آنان به نوبه خود در پویش و پهنش آن در جهان، نقش برجسته داشته اند.

به همین لحاظ باید گفت که در مجموع تمام زبان های آریایی منطقه به ویژه زبان دری، پارسی و تاجکی تنی واحد از هم اند که قهر روزگاران آن ها را جدا از هم ساخته است؛ اما به لحاظ دستوری به صورت خاص میان این سه گویش تفاوتی وجود ندارد که اهل خبره و دانشمندان به آن واقف اند. آنانی که افتراق و تفاوت را میان گویش های مختلف زبان دری عنوان می کنند، بهتر است که آن را تفاوت گویش ها نام دهند؛ همان طوری که مردم افغانستان با لهجه های مختلف به زبان دری صحبت می کنند.

آب اگر صد پاره گردد  ------   باز با هم آشنا است